Taakverdeling burgers, beleid en wetenschap

Nederland borrelt en bruist van de werkgelegenheidsvoorstellen. De onevenwichtigheid van enerzijds hoge belastingen en anderzijds hoge werkloosheid geeft zoveel spanning, is misschien zo gekmakend, dat menigeen zich geroepen voelt om oplossingen te gaan bedenken. Ons huidige systeem zit vervolgens inderdaad ook zo vreemd in elkaar dat die oplossingen vaak een kern van waarheid hebben. Ongetwijfeld zal menigeen zich dan ook psychologisch gesterkt voelen bij de gedachte de oplossing te hebben gevonden. Er zijn horden burgers die denken de oplossing te hebben. En onze beleidsmakers, de politici, hebben zich verzameld in politieke partijen die alle met hun eigen oplossingen de markt opgaan.

Toch, het kost me enige moeite om me voor te stellen hoe niet-econometristen kunnen denken dat zij het echt beter weten dan econometristen. Beseffen mensen werkelijk niet dat burgers zich vooral moeten concentreren op het controleren van het democratisch proces, en dat econometrie iets is voor econometristen ?

Is er, bijvoorbeeld, geen onderscheid tussen leken en chirurgen, en mag iedereen het mes hanteren (dat soms een bijl blijkt) ?

Ik geef een voorbeeld van de lastige discussie die ontstaat wanneer de taakverdeling niet goed bewaakt wordt. Merk op dat ik niet voorstel de democratie af te schaffen. Ik stel juist voor deze te versterken !

Piet van Elswijk

Piet van Elswijk ontmoette ik in 1994 op een discussiemiddag in Nieuwspoort georganiseerd door het Samuel van Houten Genootschap - besproken door Ed Lof, “Zo komen we er niet”, Intermediair 30/9/94 - en later een tweede keer op een discussiebijeenkomst van De Groenen. Ik vond en vind zijn redenering treffend, want deze vertoont grote gelijkenis met enkele gedachten van mijzelf, zie "After 20 years of mass unemployment: Why we would wish for a parliamentary inquiry", CPB, interne notitie III/1990/38, Ecozoek’91. Er was echter ook een belangrijk verschil, en ik hoopte dat Piet aandacht aan mijn stukken zou schenken.

A.C. de Goederen

In 1996 kwam ik in contact met A.C. de Goederen (spelling zoals hij publiceert). Het weekblad Elsevier berichtte namelijk over een plan van De Goederen om de belastingvrije voet fors te verhogen. Gelukkig plaatste men ook diens telefoonnummer, en ik kon hem direct bellen om hem te feliciteren met de juiste intuitie. Spoedig werden stukken heen en weer gestuurd.

We besloten samen een krantenartikel te schrijven, en dat werd We maken de armoede zelf !, gepubliceerd in Het Parool 10/4/96 en Trouw 3/5/96.

We kregen een o.a. een onbegrijpelijke reactie van Jolanda Hennekam van De Arme Kant van Nederland, hierop weer mijn reactie.

A.C. de Goederen over Van Elswijk

Kort daarop schreef Piet van Elswijk ook in Trouw. A.C. de Goederen reageerde hierop met een sterk afwijzend betoog. Ik was het met beide oneens, hetgeen leidde tot Badwater bedreigt Van Elswijk. Helaas werd dit niet door Trouw geplaatst.

Deze episode verheldert gelukkig wel dat de gedachten van De Goederen tot de zomer van 1996 nog uitgingen naar een heel duur voorstel. Hijzelf kwam op schattingen van minstens 10 miljard. Ik noem het intermezzo met Van Elswijk deels omdat het verheldert dat De Goederen een goede intuitie had t.a.v. de voet, maar dat hij nog niet het hele verhaal had. Als een auto die een staaltje van moderne techniek is, maar dan zonder benzine.

A.C. de Goederen pleegt inbreuk op de wetenschap

Door onze gesprekken doorzag De Goederen na een tijdje echter mijn redenering. Hij was om: het zou nauwelijks iets hoeven kosten om de werkloosheid aan te pakken. Dat het in zijn ogen nog wel een beetje zou kosten, kwam omdat hij vasthield aan de gedachte van een "arbeidssubsidie".

In die periode was de redactie van Economisch Statistische Berichten bezig een paper van me te beoordelen voor publicatie in dat blad. Dat was Belastingstructuur, inflatie en werkloosheid, d.w.z. mijn bijdrage voor de Nederlandse Arbeidsmarktdag 14 november 1995, dat later ook werd opgenomen in CBS/NAD, "De Nederlandse ArbeidsmarktDag 1995", CBS 1996. Aannemend dat dit paper wel door ESB gepubliceerd zou worden, hielp ik De Goederen met een artikel over diens eigen variant.

Tot mijn verrassing wilde ESB niet mijn artikel plaatsen, maar wel dat van De Goederen.

Ik heb beide partijen uitgelegd dat dit een inbreuk op de wetenschap zou betekenen. De Goederen gebruikt allerlei ideeen van me zonder correcte referentie, geeft belangrijke argumenten verkeerd weer, en kan eigenlijk ook niet instaan voor of goed verdedigen wat hij zo stelt. Mijn protest heeft niet mogen helpen: De Goederen werd geplaatst, mijn paper niet. Ook mijn welbeargumenteerde reactie Een inbreuk op de integriteit van de wetenschap heeft ESB niet willen plaatsen, zelfs geen tien regels kreeg ik !

Kees Tamboer

Deze Parool-journalist schrijft een heel raar stukje (23/7/97). Dit artikel "Een verkiezingscadeautje voor Melkert" is als volgt opgebouwd:

de welbekende kritiek op Melkert's aanpak: "(...) het lijkt een aardig resultaat, maar het is volstrekt onvoldoende (...)"
De Goederen komt met een reddingsplan ...
dat plan was eind '95 een duur plan, van 10 tot 11 miljard gulden. Het werd op SZW besproken maar afgewezen.
de alinea:

Het plan zou nu 1,8 miljard kosten, voor het eerste jaar.
"Begin deze maand kreeg De Goederen een hartelijk bedankbriefje van Melkert, waarin de minister zijn 'blijvende waardering' voor de eenzame volhouder in Boskoop uitsprak. 'Weest u ervan overtuigd dat wij ook uw nieuwe voorstel gronding zullen analyseren', beloofde hij (...) want je krijgt als politicus niet elke dag zo'n verkiezingscadeautje in de schoot geworpen."

Laten we dit stukje eens analyseren:

Aldus, Ad Melkert wist van niets, terwijl Ad en ik medio jaren '80 in het PvdA bestuur van de afdeling Scheveningen zaten, en, toen hij in de Tweede Kamer zat, kon hij kennis nemen van mijn advies tot een parlementaire enquete ...
De Goederen gaf niet op en 'kwam in contact', ... in plaats van dat Thomas Cool niet opgaf en met hem contact zocht (terwijl De Goederen aan mijn krantenartikelen en bijdragen voor Ecozoek was voorbijgegaan) ....
Thomas Cool is geniaal, maar zag niet dat het goedkoper dan 10 miljard kon. Dat zag alleen De Goederen ...
Thomas Cool is geniaal, maar heeft alleen iets t.a.v. Cohen Stuart gezien, en verder geen eigen voorstellen. Hij hoeft ook niet t.b.v. het artikel gebeld te worden ...
De Goederen hoefde niet bescheidener te worden, dat hij het niet gezien had, en doet er wijs aan met de gedachten van een ander te pronken...
Thomas Cool is lastig en hij maakt bonje. Dat mag de journalist zomaar beweren over iemand, zonder onderzoek en zonder hoor en wederhoor... Of je onderzoek kun je beperken tot wat de directie van het CPB stelt en waar de rechter, zonder het horen van getuigen, voor valt....
Er is geen enkele aanleiding tot een parlementaire enquete waarin de directie van het CPB de analyse van de geniale medewerker breidelt. Want, mensen die het stempel 'lastig' krijgen mag je onder de grond schoffelen...
Ikzelf constateer dat al met het artikel van CPB-collega Van Schaaijk uit 1983 een belangrijke verbetering van de werkgelegenheidssituatie mogelijk was geweest. Zo ook CPB collega Bakhoven in ESB 1988. Publiceren over de juiste aanpak blijkt echter niet te helpen. Klaarblijkelijk is er een verstarring in de beleidsvoorbereiding, en vandaar dat ik de moeilijke weg van het protest heb gevolgd toen mij zo'n voorbeeld van machtsmisbruik bleek. Ik heb dit aan De Goederen uitgelegd, en verzocht of hij mij wilde helpen in dit protest.

Lezers van Het Parool: pas op voor die Cool, geloof niets van hem, want hij is lastig, lastig !
Ad Melkert daarentegen is een aardig man. Terwijl die de werkloosheid in stand houdt, schrijft hij tenminste hartelijke bedankbriefjes .... (Merk op: nergens in de brief staat 'dit is een hartelijk briefje': dat is het oordeel van de 'kritische' journalist. Waarom is het niet: de politicus doet zich weer eens hartelijk voor ....) ....
Het is volstrekt logisch dat SZW wel een burger uit Boskoop uitnodigt, maar niet een geniaal econometrist....

De lezer moet overigens wel weten dat ik Tamboer ooit gevraagd had een eerdere verkeerde voorstelling van hem van het 'Plan Bakhoven' te corrigeren. Dat heeft hij niet gedaan.

Ook plaatste de opiniepagina van Het Parool een kritiek van me op enkele beweringen van Jan Pen, en Tamboer deed mij blijken dit een soort heiligschennis te vinden.

Ik neem aan dat Kees Tamboer aldus niet geheel objectief meer is. (Ik wel. Waarbij ik graag opmerk dat ik discussies over mijn eventuele, of spreken over een vermeende, genialiteit minder relevant vind dan de inhoud van mijn analyses.)

Van Elswijk, vervolg

Voorjaar 1997 was er weer een bijeenkomst van De Groenen. Na vier jaar contact met deze club werd ik een keer uitgenodigd om mijn gedachten voor een grotere groep te presenteren. Uitgenodigd was ook Van Elswijk. Ik hoopte op een nuttig gesprek, maar helaas ging Piet bij een cruciale vraag een antwoord uit de weg. Wat daarop gebeurde was minder prettig: De Groenen waren bereid om een politiek besluit te nemen op grond van deze onvolledige discussie. Het (concept-) verkiezingsprogramma heeft zowel het plan van Van Elswijk als mijn analyse omarmd, hetgeen mij enigszins tegenstrijdig voorkomt. Ik heb nog protest aangetekend dat het onjuist is om kritische vragen onbeantwoord te laten en je verkiezingsprogramma te baseren op rozige en tegenstrijdige aannames. Ik heb ook gemeld dat in het ledenblad GRAS een verkeerde voorstelling van zaken is gegeven. Maar dit protest werd niet serieus genomen, van mei 1997 tot januari 1998 hebben De Groenen er niets mee gedaan. Ik ben dus ook geen adviseur voor De Groenen meer. (Ik ben nooit lid geweest, en het betekent toch wat, wanneer je als wetenschapper besluit dat je een bepaalde groep niet meer wilt adviseren.)

Wel heb ik een wat uitvoeriger reactie op het Plan van Van Elswijk geschreven: De goede argumenten tegen het Plan van Van Elswijk.

Aldus: scheiden van functies

Waarom doe ik zoveel moeite om al deze mensen, al deze argumenten, en al deze files zo op te dissen ? Mijn punt is dat bijv. ook Ad Melkert, onze minister, ook zo'n leek is (een 'alfa', erkent hij zelf).

(Ik heb overigens subtiele kritiek op Ad, zie mijn bespreking Soms loopt het zo.)

In het algemeen: een minister heeft zich via een politiek proces opgewerkt tot een belangrijke positie. Hij heeft dan (enige) macht om te zeggen hoe dingen moeten gaan. Velen denken dan dat hij ook weet hoe het moet gaan. Maar dat zijn verschillende dingen. Er is een groot verschil tussen kennis en kunde, en de macht te zeggen welke doelen zijn na te streven.

Als gewone burgers als De Goederen en Van Elswijk al zwichten voor de verleiding 'het te weten', hoe moet het dan wel niet gaan met een machtig politicus die (om andere oorzaken) voortdurend door mensen serieus wordt genomen ?

Dan heb je vermoedelijk krachtige institutionele mechanismen nodig om verkeerde vermenging te verminderen.

P.S.

Het pijnlijkste van al dit gedoe is dat ik veel te vaak in een positie wordt gedrongen waarbij ik kritiek moet uiten op de keuzes die anderen maken. Waarom luisteren mensen zo slecht ?

Denkelijk, overigens, is kritiek op het aanmatigende gedrag van burgers wat minder relevant dan de kritiek op het intern-wetenschappelijk proces. Indien de wetenschap meer aandacht had gehad voor de breidel, en bijvoorbeeld ESB open had gestaan voor publicatie van mijn analyse van de werkloosheid, en, belangrijk, voor mijn advies tot een parlementaire enquete naar de beleidsvoorbereiding, dan zou e.e.a. anders gelopen zijn.

7 februari 1998