Maarten van Rossem: "Waarom is de burger boos ?"

Thomas Colignatus
http://thomascool.eu

21 april 2013
 

Op de vraag "Waarom is de burger boos ?" geeft Maarten van Rossem zijn antwoord, met ondertitel "over hedendaags populisme". Ik kreeg dit boekje van een vriend die zijn kast opruimde zodat ik in 2013 een ietwat verlate reactie geef. Een reactie lijkt me nog altijd nuttig, niet alleen omdat Van Rossem er in 2010 een beetje naast zat maar ook omdat de burger nu mogelijk meer reden heeft om boos te zijn.

Over smaak zal men verschillend oordelen. Persoonlijk acht ik het gemopper door Van Rossem onderhoudend en vaak wel terecht, met als sterkste punt het relativeren en doorprikken van opgeblazen illusies. Mijn probleem is nu echter wel dat Van Rossem voor zijn economisch inzicht steunt op oude leerboeken zodat hij op cruciale momenten de plank misslaat. De burger, boos of blij, wordt door Van Rossem daarom niet geholpen maar verder het moeras ingestuurd. Laat ik daarom eerst de positieve punten noemen en vervolgens de kritiek geven.

Volgens Van Rossem is populisme van alle tijden. Bestudeer de populisten uit het verleden en leer ervan om de huidige populisten te herkennen. "Wie gedacht had dat het beschamende einde van de LPF definitief een einde zou maken aan het bozige Nederlandse populisme, kwam bedrogen uit." 

Het verbaast niet dat Van Rossem vervolgens Rita Verdonk en Geert Wilders fileert. Het verbaast wel dat hij ook D66 wegzet als een populistische partij met rare schijnoplossingen zoals gekozen premier en burgermeester en referenda. Het verbaast, want weinigen slagen erin deze ballon van D66 door te prikken. Natuurlijk, velen stemmen niet op D66, maar behandelen de partij nog niet als een populistische partij, wat wel zou moeten. Van Rossem stijgt hierdoor in mijn achting want om diezelfde reden had ik eerder al geadviseerd dat D66 zich zou opheffen. Zie mijn pamflet en artikel op Joop.nl. 

Een ander positief punt van Van Rossem is zijn diagnose van LPF of PVV. We moeten deze partijen niet zien als de opkomst van boze burgers maar veeleer als het vullen van een vacuüm dat ter rechterzijde van de VVD was ontstaan. Bolkestein had een poging gedaan dat gat te vullen maar die koers werd moeilijk door de komst van Paars. De komeet van Pim Fortuyn is daarom geen mirakel maar een logische ontwikkeling. 

Voor de chaos op links verwijst Van Rossem terecht op de verandering in het economisch denken. Tot 1975 vierde het (vulgair-) Keynesiaanse denken hoogtij, daarna bleken werkloosheid en inflatie onhanteerbaar, en maakten economen ook ter linkerzijde de draai naar het neoliberalisme. De SP verkeert nog populistisch in lui-dromenland en de PvdA worstelt met de klappen die het links en rechts krijgt.

Nu dan de kritiek. Van Rossem onderschat m.i. de invloed van de 9/11 aanslag op de Twin Towers, de demonisering van Pim Fortuyn, en de mate waarin centrum partijen zijn opgeschoven.

• Ook al is er ruimte voor een partij rechts van de VVD dan nog is de invloed van het islamdebat groter dan Van Rossem nu voorstelt. Bij Wilders hangt steeds het zwaard van Damocles boven de Nederlandse politiek: bij een nieuwe aanslag of terreurdaad zal deze zijn gelijk halen en weer in de peilingen stijgen.
• Van Rossem pleit Kok, Melkert, Zalm, De Graaf en Rosenmöller vrij van demonisering met het argument dat Fortuyn ook hen zwart maakte. Hij negeert dan de conclusie van Cas Mudde dat er wel degelijk demonisering was. Ja, de politici gooiden modder naar elkaar, maar sommige modder bleek wel erg giftig. Het lijkt me voor de zuiverheid van het politiek bedrijf nog steeds nuttig dat de grote politieke partijen hier tot bezinning komen.
• Vervolgens doet Van Rossem alsof de agenda van Fortuyn niet zoveel voorstelde omdat diens maatregelen toch al vaak door de bestaande politiek werden uitgevoerd, maar dan lijkt hij te onderschatten dat die bestaande partijen zijn opgeschoven. Een betere analyse lijkt me dat de PvdA tekortschoot ten aanzien van het beleid van immigratie en minderheden, waardoor men Bolkestein teveel kansen gaf om een verkeerde rechtse aanpak te propageren.

Dus de maatschappelijke problemen en politieke stoelendans die we sindsdien zien moeten we niet analyseren als een probleem van populisme versus realisme, maar als bestuurlijk onvermogen waarvoor de burger inderdaad de rekening krijgt gepresenteerd. Voor burgers die in 2013 wellicht nog meer redenen hebben om boos te zijn, zie: Het parlement is wilsonbekwaam.

Het lijkt me terecht dat Van Rossem het populisme relativeert. Historisch inzicht helpt daarbij zeker ook. Maar hij schiet teveel door naar de gedachte alsof burgers geen goede redenen hadden boos te raken op het landsbestuur. Van Rossem ziet hun problemen niet, ziet de demonisering niet, ziet de censuur niet. Het toont maar weer eens dat geschiedenis nogal sterk op verhalen drijft: wanneer je de clou niet snapt dan snap je het verhaal eigenlijk niet.

PM 1. Voor het begrip van de LPF is denkelijk ook deze recente tekst van Bomhoff plus mijn commentaar relevant.

PM 2. Opmerkelijk genoeg wordt het populisme van de SP niet genoemd. Zie mijn tekst Boeien, binden, benutten.

PM 3. Het zou wel aardig zijn wanneer Van Rossem reageerde. Ik neem aan dat hij veel emails krijgt en dat het lastig is om te selecteren op kwaliteit. Ik denk dat we Van Rossem veel dank zijn verschuldigd voor een matigende invloed in tijden van hysterie, maar het is wel zaak om mee te werken aan de correcte diagnose. 

Date: Fri, 06 Mar 2009 
To: M. van Rossem aan de univ. Utrecht
From: Thomas Cool / Thomas Colignatus
Subject: Frappant vaak gelijk of soms cruciaal nog blind
Cc: Frank Ankersmit, redacties Trouw, volkskrant, Intermediair

Geachte professor Van Rossem,

In de Volkskrant geeft u aan frappant vaak gelijk gehad te hebben:
http://www.volkskrant.nl/multimedia/article1158809.ece/Ik_heb_frappant_vaak_gelijk_gehad

Hieronder voeg ik een stukje toe dat in 1995 in Intermediair is gepubliceerd. 

Gaarne maak ik u ook attent op deze twee links:

(1) The current economic crisis: A solution that “lies buried and obscured in a mass of false theory" http://www.voxeu.org/index.php?q=node/3087

(2) http://www.dataweb.nl/~cool/AdviceToBoycottHolland.html [nu andere link]

De crisis van de jaren '30 kon zover komen doordat wetenschappers vanuit de verschillende disciplines te weinig samenwerkten. Laten we die fout niet herhalen. Ik verzoek aan Frank Ankersmit om bij Maarten van Rossem aan te bevelen dit email serieus te nemen.

Met vriendelijke groet,

Thomas Cool / Thomas Colignatus

==============================

Aan de redactie van Intermediair
Amsterdam

20 juni 1995
 

Betreft: reactie op artikel van Van Rossem 'De korte 20e eeuw'
 

Geachte redactie,

Het artikel van Maarten van Rossem over de 'korte 20e eeuw' is prijzenswaardig zowel voor de presentatie als om de basisgedachte. Je hebt inderdaad meer grip op de huidige werkelijkheid wanneer je de verbanden tussen eerste wereldoorlog en de val van de Berlijnse muur ziet. Ik zeg dit met het nodige plezier omdat ik die gedachte elders ook uitwerk. Mijn werk leidt tot minstens drie amendementen voor Van Rossem. Ten eerste is Hitler mogelijk een gevaarlijke gek, maar dat is niet het belangrijkste. Gevaarlijke gekken zijn er altijd wel. Waar het om gaat is het socio-politieke systeem dat deze mensen een kans geeft, met name de zwakke democratie en massale werkloosheid die elkaar wederzijds versterken. Ten tweede schrijft Van Rossem over onze eigen werkloosheid: "Vanaf het begin van de jaren zeventig was het afgelopen met de snelle, haast vanzelfsprekend geworden economische groei. Door de fenomenale toename van de arbeidsproductiviteit en de opkomst van nieuwe industrielanden in Azië, waar veel lagere lonen werden betaald, werd de werkloosheid opnieuw het ernstigste maatschappelijke probleem." Dit is incorrect. De handel met lage lonen landen is verrassend laag, en handel en technologie verhogen vooral de welvaart. Onze werkloosheid heeft een oorzaak die intern is aan onze eigen economie: een internationale conventie van indexatie van de belastingvrije voet. Wanneer de belastingvrijstelling meestijgt met inflatie terwijl het bestaansminimum groeit met de welvaart, worden de bruto loonkosten aan de onderkant zo hoog dat velen werkloos worden. Ten derde beschrijft Van Rossem wel de machtsprocessen in Hitler Duitsland en Lenin Rusland, maar niet die in onze nog steeds zwakke westerse democratie. Het komt mij verstandig voor om onze Trias Politica uit te breiden met een Economisch Hof. In de jaren '30 werd niet naar Keynes en Tinbergen geluisterd, en ook nu hebben we een soortgelijk probleem. De risico's van de volgende eeuw met zijn bevolkingsexplosie zijn zodanig dat we van het verleden moeten leren en een socio-politiek systeem moeten bouwen dat de democratie versterkt en massale werkloosheid als in de jaren '30 en heden voorkomt. Het is mogelijk. Zie mijn "Trias Politica & Centraal Planbureau" , Samuel van Houten Genootschap 1994.

Met vriendelijke groet,
 

Thomas Cool
(...) Scheveningen