1 Oktober 1991 werd de econometrist Thomas Cool (41) ontslagen door het Centraal Planbureau, dat valt onder het ministerie van Economische Zaken. Cool deed een onderzoeksvoorstel voor een andere aanpak van de werkloosheid en hamerde op het belang daarvan. Doordat zijn ontslag door het CPB als slepend arbeidsconflict wordt gepresenteerd, dreigt zijn plan onbesproken te blijven. Of is het politieke onwil ? [Noot 1/TC]

De eerste problemen, aldus Cool, deden zich voor in 1989. In dat jaar deed hij een onderzoeksvoorstel voor een lange termijnstudie. Dit gewraakte voorstel had betrekking op zowel de aanpak van de werkloosheid als een herziening van de WAO, en zou in het rapport 'Nederland in Drievoud' gepubliceerd [kunnen] worden. Maar Cool werd door de directie van het CPB teruggefloten en het rapport verscheen in 1992 zonder zijn bijdrage. [Noot 2/TC]

Na de afwijzing van de CPB-directie zijn werk in voornoemd rapport op te nemen [moet zijn: te spreken over een mogelijke rol/TC], vraagt Cool om een onderzoek naar de verhouding tussen management en afdeling. [Iets te kort door de bocht, Bart/TC] Dat wordt afgewezen.

Cool:

Vervolgens stelde Cool de bewering [van de directie ! /TC] van het CPB, dat zij een wetenschappelijke instelling is, onder collega's op het netwerk Ecozoek aan de orde. Daarop werd hem door de toenmalige directeur, de huidige minister van Financiën Gerrit Zalm, ontslag aangezegd. Conflicten kwamen Zalm namelijk niet gelegen, omdat deze op het punt stond het voorzitterschap van een wetenschappelijke commissie te verwerven. [Deze laatste zin lijkt me een verzinsel/TC]

Cool vocht zijn onslag aan bij de Centrale Raad van Beroep. [Waarom nou weer 'vechten' ?? Kan een mens niet normaal beroep aantekenen ?? /TC] Deze hoogste instantie voor ambtenarenrecht sprak op 30 mei jongstleden haar oordeel uit. De Raad vernietigde de laatste grond voor het ontslag, namelijk de negatieve personeelsbeoordeling (1990). Die beoordeling moet nu herzien worden. De Raad hield niettemin het aangezegde ontslag in stand. Zij stelt dat Cool 'ongeschikt was voor de vervulling van zijn betrekking'.

In het vonnis is te lezen hoe Cool, vanaf 1982 in dienst, door de CPB-directie werd geoordeeld. [beoordeeld/TC] Hoewel hij 'vaktechnisch goed functioneerde', kon hij zich niet voegen naar 'een hiërarchisch opgezette organisatie' en het werken 'in een team'. [Noot 3/TC] Cool stelde 'met grote hardnekkigheid' de prioriteiten van zijn superieuren ter discussie en interpreteerde aanwijzingen 'op eigen wijze'. De Raad bevestigt daarmee de onbewezen mening van de CPB-directie, zegt Cool. [Noot 4/TC]
 

"Ik bestijd dat ik onnodig moeilijk was en dat ik geen opdrachten zou willen uitvoeren. De directie-chef uitte een onheuse beschuldiging en hoe moet ik mij daartegen verweren ?" [Noot 5/TC]

Een ander voorbeeld. Het werd Cool door de directie niet toegestaan om tijdens de middagpauze in een zaaltje zijn artikelen met collega's te bediscussiëren. Die zag 'de positie van het CPB in negatieve zin in het geding' en achtte het 'gehalte van de stukken niet het ondersteunen waard'.

Als Cool 'niet wetenschappelijk verantwoord' heeft gehandeld, zoals onderdirecteur Van den Berg beweerde, waarom werd er dan niet 'vertrouwd op het oordeel van zijn collega's' ? De aandacht van de leiding èn collega's 'verflauwde', volgens Van den Berg (die Cool persoonlijk liet weten diens 'integriteit als zodanig' niet te betwijfelen). Dat liet men hem weten.

Het idee van vrijstelling van belasting en premies voor 'laagproductieve werknemers' is overigens niet nieuw. In Intermediair constateerde Ed Lof, die Cool's boek Trias Politica & Centraal Planbureau (1994) bespreekt:

In de conservatieve modellen van het CPB [Noot 8/TC] blijven deze veranderingen, die op zich wel onderkend worden, teveel buiten beschouwing. De historische rol van het CPB, met zijn 'cultuur van spoorboekjes en koopkrachtplaatjes', is het creëren van consensus over het te voeren beleid'. Omdat het CPB waar toch immens veel kennis voorhanden is [Noot 9/TC], niet met nieuwe beleidsdiscussies komt of 'lacunes in het beleid signaleert', [Noot 10/TC] is zij eigenlijk afwezig bij grote beleidsdebatten. [Onzin/TC]

In Intermediair publiceerde Cool, samen met Hans Droppert (directeur van de arbeidsvoorziening in Brabant) een artikel over de belastingvrijstelling. Cool en Droppert beschrijven daarin de Nederlandse boekhouding als een waarin er zwartepieten worden doorgescoven van ministerie naar ministerie, van ministerie naar sociale fondsen. Zij beschrijven de enorme stijging van de belasting van het minimumloon de afgelopen veertig jaar en achtten het 'geen wonder, dat velen werkloos zijn'.

Of is het voor de politiek een bittere vrucht ? Jarenlang bakkeleien over koppelingen, loonmatiging, belastingverlaging (voor alle lonen) en over elkaar tuimelende banenplannen, terwijl een mogelijk krachtig instrument om de hoek stond te knipogen.

Als je de bruto-uitkering van de bijstand ziet in vergelijking met de netto-inkomsten, zie je een volstrekt zinloze geldstroom. Die moet door mensen geadministreerd worden, ongetwijfeld, maar de overheid wil toch terugtreden ? [Noot 15/TC]

De voorstellen van Cool zouden een algemeen belang kunnen dienen en dat vergt een openbare discussie. Mochten zijn plannen ooit doorgang vinden, dan is het geldje aan het eind van de maand toch ook opperdepop. Maar die harteloze, bureaucratische betutteling zal kunnen afnemen. Die wordt met de invoering van de nieuwe Algemene Bijstandswet helaas alleen maar groter.

(...)
 

In MUG van september volgt een interview met Cool over zijn plan.

Noten 21 februari 1998

Zelfs waar men vooraf eventueel de tekst te zien krijgt en verbeteringen kan voorstellen, is het niet doenlijk om alles te verbeteren.

In het huidige geval denk ik dat Bart van Maanen een redelijke prestatie heeft geleverd. Nu ik het artikel op internet zet, lijkt het me wel nuttig om er kort commentaar bij te geven.

1. Het journalistieke taalgebruik leidt tot verlies van zinvolle nuances.
1. T.a.v. de subtitel "Economisch plan komt het CPB ongelegen":
1. Ik heb geen 'plan' maar een analyse. Een plan is m.i. een uitgewerkt en doorgerekend geheel, dat ter bespreking aan de Tweede Kamer kan worden voorgelegd. Daarvan is geen sprake.
2. Hoe 'het CPB' erover denkt weet ik niet, want de analyse is namelijk nooit met de collega's besproken kunnen worden.
2. Ik heb niet 'gehamerd', slechts beroep aangetekend waar daar reden voor was. De woordkeus is ongelukkig, want de lezer kan gaan denken dat ik in het CPB liep te hameren, en dan zou ik natuurlijk terecht ontslagen zijn !
3. Tja, je kunt je natuurlijk afvragen of er sprake is van politieke vermenging. Die vrijheid heb je. Ik denk echter dat deze gedachtenlijn hier niet raakt tot de kern van het probleem, en derhalve de aandacht afleidt.
2. De rechter heeft mijn verplaatsing uit het project vernietigd, als zijnde machtsmisbruik. De minister van Economische Zaken heeft op 18 februari 1998 besloten (POI 98009045) dat hij accepteert dat ik in mijn oorspronkelijke positie ben teruggeplaatst. Hij ziet geen reden een nieuw besluit te nemen om alsnog te motiveren waarom ik in feite wel verplaatst ben. Dus:
1. Dit betekent ten eerste dat het ontslagbesluit geen grond heeft. Immers, daar ik blijkbaar gewoon in mijn functie ben gehandhaaft, bestaat er geen grond voor ontslag.
2. Dit betekent ook dat de studie Nederland in drievoud is verschenen met machtsmisbruik t.a.v. een van de deelnemende wetenschappers, en dat geen rekening is gehouden met diens bijdragen aan de studie.

Zoals in Amerika auto's met mankerende onderdelen door fabrikanten worden teruggeroepen, lijkt me dat de directie van het CPB dat t.a.v. Nederland in drievoud moet doen. Burgers en instellingen die door de verkeerde informatie in deze studie benadeeld zijn, verwijs ik naar het CPB.
3. Er is sprake van een cover-up: de minister onderzoekt het machtsmisbruik niet.
3. Ik stel met nadruk ten behoeve van de wetenschappelijke collega's dat de Raad klaarblijkelijk niet weet wat wetenschap is en wat een team is.

Enerzijds is men inconsistent, omdat zowel verwezen wordt naar hiërarchie als naar teams, en anderzijds wordt de rhetoriek van teams misbruikt voor het verhullen van hiërarchie.
Ik ben een uitstekende teamplayer.
4. D.w.z. men bevestigt alleen, maar heeft niet onderzocht en bewezen.

Het is daarenboven laakbaar dat de Raad termen hanteert als 'met grote hardnekkigheid'. Dit is beneden alle peil, neerbuigend en beledigend.
Ik heb de directie gewezen op mijn verantwoordelijkheid als wetenschapper. Integriteit is wat anders dan blinde stomkopperigheid.
5. "directie-chef" moet zijn "directie/chef", of "directie dan wel chef". Waar het erom gaat is dat zo'n verweer eruit bestaat dat de zaak onderzocht moet worden, en dat er blijkbaar geen recht bestaat op dergelijk onderzoek. Tenminste, als rijksambtenaar kun je wel om zo'n onderzoek vragen, maar de minister gaat er niet op in. (Met als argument dat de zaak voorligt aan de rechter - die dan moet oordelen zonder resultaten van zo'n onderzoek.)
6. Van Ewijk en Koedijk begrijpen dan niet dat de rol van een instelling als het CPB een statelijke is, zodat het een institutie van de staat moet zijn. Vervolgens is er sprake van een natuurlijk monopolie, waardoor extra waarborgen opgelegd moeten worden. Van Ewijk deelde me mee verder geen tijd voor het onderwerp te hebben.
7. Deed ik ook, zie Trias Politica & Centraal Planbureau (alleen al de titel !). Het argument van 'andere tijden' heeft weinig waarde. En hoe faalt de loonmatiging. Het poldermodel is toch wereldberoemd?
8. Hier vallen Van Ewijk en Koedijk dus ook mij aan, als een van de co-auteurs van het Athena model.

Ik heb altijd gezegd dat ik meer verwacht van de CPB-collega's, en de traditie en geest van Tinbergen, dan van de buitenwacht. Het blijkt wel eens weer dat de buitenwacht er geen sikkepit van begrijpt, en dat het dus wederom nuttig is te adviseren tot een parlementaire enquête.
9. Maar Van Ewijk heeft er geen tijd voor, zie noot 6.
10. O ja, wat doe ik dan ? Van Ewijk en Koedijk: in mijn CPB-tijd heb ik mijn papers ook op Ecozoek gepresenteerd, en jullie hebben echt alle ruimte om daarop in te gaan.

(De lezer beseffe: dit NRC-artikel was hoogleraren economie onwaardig. Studenten aan deze universiteiten moeten hun collegegeld terugvragen.)
11. Dit is uiterst onzorgvuldig uitgedrukt, en het is dan ook de vraag of Van Ewijk en Koedijk het wel begrijpen.

Vanzelfsprekend kunnen aan het beleid politieke compromissen ten grondslag liggen, en die dienen dan ook verwerkt te worden. Het beleid beïnvloedt immers ook de economische ontwikkelingen.
Wat een probleem is, is dat de huidige CPB-methodiek ervan uitgaat dat vastgesteld beleid ook uitgevoerd wordt. De overheid is exogeen.
Wetenschappelijk zou echter zijn, rekening te houden met de mogelijkheid dat beleid weliswaar is vastgesteld (politici beloven wat) maar dat dit niet haalbaar blijkt of uitgevoerd wordt (de belofte wordt niet waargemaakt). In dat geval is de overheid endogeen.
De echte discussie is niet of het CPB 'onafhankelijk' moet worden. De echte discussie gaat over de wetenschappelijkheid. (Deze impliceert ook onafhankelijkheid.)
12. "U vraagt, wij draaien" is inderdaad het motto van het CPB, en ik sta daar volledig achter. Waar het om gaat, is of men bij het draaien ook de wetenschappelijke integriteit mag behouden, of dat er rare dingen gebeuren.
13. Het is denkelijk niet onbelangrijk dat een journalist deze uitspraak van de directie constateert. (Maar, waar ikzelf ook veel noten bij een journalistiek artikel plaats, moet dit misschien met een korrel zout genomen worden.)
14. Vijlbrief van EZ weet niet waar hij het over heeft:
1. Ik bepleit niets, ik ben geen belangenbehartiger. Ik heb een analyse.
2. Hij kent mijn analyse niet, want discussie daarover is juist door de directie geblokkeerd. (Het is een misverstand te denken alles reeds gezegd en opgeschreven is. Ik heb het te druk met mijn rechtsverdediging en het overleven, in niet-CPB banen, om al datgene te doen wat ik nuttig acht.)
3. Het huidige kabinetsbeleid is niet beter voor de werkgelegenheid.
4. Vijlbrief is beleidsmedewerker en geen wetenschapper, en hij moet zeggen wat hij van zijn baas opgedragen heeft gekregen. Zijn baas is ook geen wetenschapper maar een minister. Het ministerie kan niet oordelen wat wetenschappelijk correct is, men kan slechts het beleid vaststellen.
5. Op zijn hoogst kan Vijlbrief stellen dat de minister meer vertrouwen heeft in wat de directie van het CPB adviseert t.a.v. het werkgelegenheidsbeleid dan wat ik adviseer. Maar dan moet hij ook inzien dat de directie partij is in het conflict (en het conflict juist heeft veroorzaakt door te tornen aan de integriteit van de wetenschap). Maar dan kiest hij partij, terwijl een verstandig mens de kwestie juist zou laten onderzoeken.
6. Vijlbrief doet het voorkomen alsof op grond van zakelijke argumenten en een nette discussie tot een beslissing is gekomen.
7. Vijlbrief beliegt dus het Nederlandse volk, in opdracht van zijn minister.
15. Aan de netto bijstandsuitkering worden inderdaad belastingen toegerekend, welke voor de meeste mensen geen betekenis hebben. Wel is het zo dat wanneer men extra ziektekosten heeft, er een aftrekpost voor de belastingen ontstaat. Een tegemoetkoming in dergelijke kosten kan echter ook direct geregeld worden, zoals dergelijke kosten in feite al gedekt worden door het ziekenfonds.

NB. Ik laat de briefwisseling met de CPB-directie over dit artikel niet maar achterwege. De inhoud daarvan laat zich raden.

 This is a Net Conscience Page, version 1998-02-10, by Thomas Cool.